Bir yeri keşfetmek için, önce onun haritasını yapmak gerek.
Mars gezegeni, onlarca yıldır insanların dikkatini ve ilgisini çekti. Yunanlılar ve Romalılar kızıl gezegeni fark ettiler ve Ares ya da Mars gibi savaş tanrılarının adını verdiler. Mars harap ve soğuk görünümlü manzarası ile sanki çağlar önce gezegen genelinde korkunç bir savaş geçirmiş gibi gibi görünüyor. Teknolojideki modern gelişmeler sayesinde, insanlık Mars’ın bugünü ve geçmişi hakkında her zamankinden daha fazla bilgi toplayabildi. Kızıl gezegen şimdilerde gezici ölçüm cihazları ile ölçülürken ve gelecekte dronlar tarafından ölçülecek. Asırlık haritacılık geleneği, insanların Mars’ı potansiyel olarak ikinci evimiz haline getirmelerinin yolunu açacaktır.
Kızıl gezegenin yüzeyindeki harita üretimi amaçlı gezici algılayıcıların yanı sıra uydulardan ve teleskoplardan gelen yüksek kaliteli görüntüler sayesinde, bilim adamları Mars yüzeyinde donmuş buzları ve hatta uzun süre kurumuş nehirlerin izlerini bulabildiler. Belki de Mars çağlar önce yeşil, gelişen bir gezegendi, ancak bugün sadece boş bir gezegenin soğuk, uzak kalıntılarını görüyoruz.
Haritacılığı “dünyamızın, matematik bilimi, mekânsal teknoloji ve ekipmanlar kullanarak ölçülmesi ve haritalanması” olarak tanımlayabiliriz.
Bugün ise insanlık uzaya ulaştıkça, evrendeki konumunu belirlemek için yenilikçi haritacılık tekniklerine başvuruyor. Peki, Mars’ın keşfinde haritacılığın rolü nedir?
1950’lerden bu yana, insanlık Mars’a ulaşmak için çeşitli çalışmalar yaptı. 1960’larda fotoğraf ve görüntü toplayan yörünge uçuşları vardı. Daha sonra 1976’da Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), Viking 1 ve Viking 2 uzay araçlarını Mars’a başarıyla gönderdi ve Marsın yüzeyine ilk teması yaptı. O günden bu yana, Mars’ı gerçekten anlamak için giderek daha gelişmiş teknolojilerden yararlanıldı.
Viking 1’den Mars yüzeyini belgeleyen 1976 renkli bir fotoğraf.
Uydular, tıpkı Dünya’daki gibi, Mars’ın da yüzeyini haritalamak için de kullanıldı. Mars keşiflerinde önemli bir adım, “Mars Global Surveyor (Mars Global Haritacı)”un 1996 yılında başarılı bir şekilde fırlatılmasıydı.
Mars Global Surveyor, bir yörünge üzerinden gezegenin tüm yüzeyini taramak ve haritalamak için tasarlandı. Topladığı yüksek çözünürlüklü görüntüler bize Mars yüzeyinin en yüksek zirvelerini ve en derin vadilerini gösterdi. Zamanla, tüm gezegenin yüzeyi 3 boyutlu tarandı.
Üç boyutlu haritalama görevi tam on yıl sürdü. Bu süre zarfında, Mars Global Surveyor Mars yüzeyinde yeni oluşumların, hareket eden kaya izlerinin ve kraterlerin oluşumunu değişim analizleri ile gözlemlemeyi bile başardı. Bu arada, ilave coğrafi verileri toplamak için Mars’ın yüzeyine inen yer birimleri vardı: Mars Exploration Rover (Mars Kâşif Gezici) araçları Spirit ve Opportunity, gezegenin yüzeyinde 8.000’den fazla gün dolaşarak LİDAR ve görüntü verileri topladı.
Mars keşif araçlarının en yeni ve en heyecan verici olanlarından biri NASA’nın InSight aracıdır. InSight, jeodezik, termal ve sismik araştırmalar yapan algılayıcılarla donanımlı bir uzay aracıdır. Mars görevi için özel geliştirilen InSight arazi aracı, gezegen yüzeyini ve derinliklerini detaylı araştırmak için üretilmiştir ve bunu haritacıların Dünya’da kullandıklarına benzer bir teknoloji kullanarak yapar.
InSight’ın üretiminde çalışan bilim insanı Katarina Miljkovic; “InSight’ın önceki Mars görevlerinden farklı olduğunu, sadece bir gezici ya da yörünge aracı olmadığını, Marsın yüzeyini ve içini algılayacak pasif cihazlarla donatılmış jeofizik bir istasyonu da” olduğunu söylemiştir. Amaç, Mars’ın nasıl oluştuğunu, süreç içindeki değişimini ve gezegenimizden ne kadar farklı olduğunu anlamaktır.
NASA’nın InSight görevi sayesinde, Mars’ın tıpkı Dünya gibi depremler yaşadığını biliyoruz. Ayrıca şimdi Mars’ın iç yapısını, jeolojik değişimlerini ve bazı manyetik anomalilerini çok daha iyi anlıyoruz. Bu veriler, gelecekte de çok faydalı olacak bilgilerdir.
NASA şu anda Prandtl-m prototipini test ediyor. Prandtl-m drone, Mars’ın yüzeyini haritalayacak, bunun için kamera ve radyometre faydalı yüküne sahip olacak, GPS olmadığı için navigasyon için şimdilik waypoint (mevcut objelerden geriden kestirme) kullanacak. Bu bilgiyle, bilim insanları, insanlığın Mars’ta yaşaması için neler gerekebileceğini formüle edebilecekler.
Prandtl-m drone
Mars Global Surveyor
Ya Mars’ta yaşam var olsaydı?
Mars Global Surveyor
Peki gelecek? Gezegenin yüzeyine adım atacak olsaydık, Mars’ta haritacılar neler yapabilirlerdi?
Geçmişte, Dünya’daki haritacılar, pusulayı standart bir araç olarak kullandı. Mars’ta yukarıda belirtilen olağandışı manyetik aktivitenin, ölçme ve jeodeziyi etkilediğini bilmek gerekir. Mars’ın küresel bir genel manyetik alanı yoktur, ancak manyetik kaya çukurları ve diğer manyetik anomaliler, Mars için araştırma ekipmanı geliştirildiğinde uzmanlar tarafından dikkate alınmıştır.
Modern haritacılar genellikle GNSS (Küresel Navigasyon Uydu Sistemi) kullanırlar ve Mars’ta harita ve ölçme yaparken benzer bir sistemin gerekli olacağı da açıktır.
Gelecekte bizi neler bekliyor?
Haritacıların tamamen farklı gezegen ortamlarına nasıl adapte olabilecekler? Kendi ülkesi dışında ülkelerde çalışan geçmişin haritacılarından çok daha farklı bir ortam olacağı mutlaktır.
Kesin olarak bilebileceğimiz tek şey, teknolojinin ilerlemeye devam edeceği ve bunun haritacıların hem bu gezegende hem de bir diğer gezegenlerde yapabileceklerini etkileyeceğidir.
UZAY MADENCİLİĞİ
Akla uzak, hatta bir hayal gibi geliyor ama, dünyanın ilk dolar trilyonerleri önümüzdeki 25 yıl içinde ortaya çıkacak ve servetlerini uzay madenciliğinden, yani uzaydaki asteroidlerden ve özellikle NASA’nın 2022’de bir misyon göndermek istediği, dünyadan 609 milyon kilometre uzaktaki Psyche adlı asteroitten çıkaracakları değerli madenlerden elde edecekler.
DÜNYANIN ÇORAK ARAZİLERİNE NE KADAR DA BENZİYOR
Keşif aracı Perseverance tarafından Mars’a ait en son çekilen görüntüler.
Çekimi yapan kameralar, ABD’de Türk bilim adamı Bertan Bakkaloğlu ve ekibi tarafından geliştirildi.
Sedat BAKICI 